Süleyman İrvan
İnternetin ve ardından sosyal medyanın hayatımıza girmesi
birçok şey gibi haber tüketim alışkanlıklarımızı da değiştirdi. Eskiden basılı
gazetelerde veya televizyonların ana haber bültenlerinde yer alan sınırlı
sayıdaki haberle ülkede ve dünyada olan biteni anlamaya çalışırken şimdi günün
neredeyse 24 saati haber bombardımanı altındayız.
Sosyal medya hesaplarımızda yakalayabildiğimiz haber
başlıklarına bakıp geçiyor, ilgimizi çeken haberleri tıklıyoruz. Elbette
gerçeğin giderek önemini yitirdiği bu post-truth (gerçek-ötesi)
döneminde yalan/yanlış haberlerle de sıkça karşılaşıyoruz.
Doğru haberleri almak hepimizin hakkı, ancak neyin doğru
neyin yanlış ya da yalan olduğunu bilebilmemiz hiç de kolay değil. Zaten çoğu
insanın bilinçli bir medya okuryazarı dikkatiyle habere yaklaştığını söylemek de
zor. Genelde, kendi görüşlerimizi pekiştiren haberleri doğru kabul ediyor, görüşlerimizle
çelişen haberleri otomatik olarak yalan diye nitelendiriyoruz.
Bu yeni medya düzeninde bir ihtiyaç olarak ortaya çıkan
doğrulama (teyit) platformları imkânları ölçüsünde yurttaşlar adına doğruluğu
kuşkulu haberlerin peşine düşüyor, belirli ilkeler çerçevesinde yaptıkları
değerlendirmeleri paylaşıyorlar.
Daha önce Newslab Turkey sitesinde yayımlanmış olan yazının gözden geçirilmiş ve güncellenmiş hali olan bu yazıda, Türkiye’deki haber doğrulama platformları
hakkında bilgi vermeye çalışacağım. Platformlara ilişkin elde ettiğim
bilgilerin yanında elbette öznel değerlendirmelerimi de paylaşacağım.
Doğruluk Payı’nın web sayfasında,
“Haziran 2014’ten bu yana içerik üretimini sürdüren, Türkiye’nin ilk kurumsal
fact-checking (doğruluk kontrolü) platformu” olduğu belirtiliyor.
Başlangıçta siyasetçilerin iddialarını açık kaynaklardan kontrol ederek
değerlendirmeler yapan platform, Mayıs 2020 tarihinden itibaren sosyal medyada
ve internette yayımlanan her türlü şüpheli bilginin doğruluk kontrolünü yapan
bir platforma evrildi. Web sayfasında yapılan incelemeye göre, 1 Mayıs 2020’den
10 Haziran 2025 tarihine kadar 2917 haberin doğruluk kontrolü yapıldığı
anlaşılıyor. Doğruluk Payı’nın kurucusu Baybars Örsek’tir. Platform 2017
yılında International Fact Checking Network (Uluslararası Doğruluk Kontrolü
Ağı= IFCN) tarafından onaylandı. Günümüzde platformun yöneticiliğini Batuhan
Ersun yapıyor.
Web sayfasında doğrulama işlemlerinin nasıl yapıldığı yanı metodoloji
ayrıntılı olarak anlatılıyor.
Platformun web sayfasında 2015
yılında kurulduğu bilgisi yer alıyor. Kurucusu ya da kurucuları hakkında bilgi
yok. Kendileriyle daha önce Twitter üzerinden temas kurduğumda başlangıçtan
beri anonim kalmayı seçtiklerini ifade ettiler. Sayfalarında, 10 Haziran 2025
tarihine kadar analiz yapılmış 4 bin 215 değerlendirme bulunuyor.
Platform, kendisini şöyle tanımlıyor:
“Malumatfuruş’, köşe yazarı zabıtası ‘Muhtesip.com’
kültüründen esinlenen, 2015 yılında köşe yazarları odaklı faaliyete
geçen bir ‘yanlışlama’ girişimidir. Köşe yazılarının yanı sıra gazete ve dergi
gibi basılı yayınlar ile sosyal medya, haber siteleri ve internet forumları
gibi dijital ortamlarda yer alan, açık kaynaklar vasıtasıyla somut şekilde
yanlışlanabilecek (yaygınlık kazanan ya da kazanabileceği değerlendirilen)
yanlış iddialar incelenmektedir. Tercih gereği sadece, yanlış olduğu açık
kaynaklar vasıtasıyla somut şekilde tespit edilen iddiaları ele alan
incelemeler yayımlanmaktadır. İncelenecek iddiaların belirlenmesinde
yaygınlık, önemlilik, aciliyet kriterleri göz önünde bulundurulmakta olup,
herhangi bir önyargı ya da tutum bu noktada belirleyici
değildir. Yayımlanan yanlışlamalarda nasıl bir yöntem izlendiğine
dair detaya ilgili sayfadan
göz atabilirsiniz.”
Malumatfuruş, Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı üyesi
olmamakla birlikte, incelemelerinde bu ağın ilkelerini gözettiklerini ifade
etmektedir.
Sosyal medyada, internet haber mecralarında yayımlanan ve
doğruluğu kuşku uyandıran içeriklerin doğruluğunu açık kaynaklara dayandırarak
analiz eden bir doğrulama platformudur. Mehmet Atakan Foça tarafından 2016
yılında kuruldu. Teyit de Doğruluk Payı gibi 2017 yılında Uluslararası Doğruluk
Kontrolü Ağı (IFCN) katılımcısı oldu. Teyit kurucusu Mehmet Atakan Foça, platformun
kuruluşunun 6. yıldönümü için yazdığı yazıda, 1 Ekim 2016 – 13 Ekim 2022 tarihleri
arasında 3 bin 239 analiz yayımladıklarını ve yanlış bilgi içeren 2 bin
610 haber tespit ettiklerini açıkladı.
Web sayfasında yer alan bilgiye
göre, 10 Haziran 2025 tarihine kadar 5431 analiz yapıldığı anlaşılıyor. Teyit,
değerlerini tarafsızlık, bağımsızlık ve şeffaflık olarak tanımlıyor.
Platformun web sayfasında 2017 yılında kurulduğu ve 2021
yılında Dijital Toplum Araştırmaları Derneği tarafından devralındığı bilgisi yer
alıyor. Platformun yayın koordinatörü Yunus Çağlar. Bu platform da 2021 yılında
Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı tarafından onaylandı. Doğrula’nın web
sayfasında şu bilgilere yer veriliyor:
“Dogrula.org, kamuoyunun faydası için dezenformasyon ve
bilgi kirliliğiyle mücadele eden bağımsız bir girişimdir. Doğrula, kütük
numarası 34-264-106 olan Dijital Toplum Araştırmaları Derneği'ne bağlı kâr
amacı gütmeyen bir doğrulama kuruluşudur.
Dogrula.org editörleri, tarafsız ve şeffaf bir doğrulama
metodunun etkili bir araç olduğunu bilerek, hatalı ve temelsiz doğrulamanın da
medya ve bilirkişiler çerçevesinde güvensizlik ve kamuoyunda belirsizlik
oluşturacağına inanarak hareket eder.
Birincil kaynakları dikkate alan Dogrula.org, yurttaşı
ilgilendiren iddia seçim kriterlerimize uyan tüm iddiaları araştırıp,
neticelendirebilir.
Bu bağlamda incelediği bilgilerin doğruluğunu araştırmak
adına yeterli veriye ulaştığında, bunları dogrula.org’ un sonuç değerlendirme
ölçütlerinden uyumlu olanla eşleştirir ve bunu okuyucusuna sunmak üzere metin
haline getirir. Tüm bu süreçte dogrula.org ekibi, çalışma ve tarafsızlık
prensiplerini gözeterek ilerler.”
Web sayfasında, platformun temel ilkelerine
de yer veriliyor: tarafsızlık ve hakkaniyetli davranma ilkesine bağlılık;
kaynakların şeffaflığı ilkesine bağlılık; finansal ve organizasyonel yapının
şeffaflığı ilkesine bağlılık; yöntemin şeffaflığı ilkesine bağlılık;
analizlerin açık ve güvenilir düzeltilmesi ilkesine bağlılık. Bu ilkeler aynı
zamanda IFCN ilkeleridir.
Platformun yöneticisi Yunus Çağlar, yayın koordinatörü Eyüp
Camcı’dır. Web sayfasında yer alan
bilgilere göre, ilk analizin yayımlandığı 25 Şubat 2021 tarihinden 4 Haziran
2025 tarihine kadar toplam 1413 doğrulama analizi yayımlanmıştır.
Bu doğrulama platformu Selçuk Üniversitesi İletişim
Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Selman Selim Akyüz tarafından 2019 yılında kuruldu.
Platformun web
sayfasında, “Yanlış bilgiyi sadece kullanıcılar değil gazeteciler,
siyasetçiler hatta akademisyenler bile üretip yayabiliyor. Bu nedenle bu
haberlerin doğruluğunu kontrol eden bağımsız doğrulama platformlarına ihtiyaç
var. Sahte haberlerin ve yanlış bilginin yayılmasını engellemek adına doğrulama
platformları önemli bir işlev görüyor. Türkiye’de doğrulama platformlarının
sayısı oldukça az ancak medya okur yazarlığına bu platformların önemli bir
katkısı var. Yalan haberlerin yoğun olarak üretilip yayıldığı Türkiye’nin Barış
Pınarı Harekâtı döneminde, sorumluluk hisseden bir grup gönüllü olarak yola
çıkan ‘Doğruluğu Ne?’ ekibi, sahte haber ve medya-siyaset ilişkisi alanlarında
akademik çalışmalar yapan Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi
Dr. Selman Selim Akyüz ve fakültede habercilik alanında eğitim alan
öğrencilerden oluşuyor. Platform olarak gerçeğin ortaya çıkarılmasına hizmet
etmenin yanında, toplumda medya okur yazarlığı bilincinin arttırılması ve
iletişim fakültesi öğrencilerinin doğrulama alanında eğitim almasına da destek
olmayı amaçlamaktayız” deniliyor.
Platformun web sayfasındaki bilgilere göre, 2019 yılından 10
Haziran 2025 tarihine kadar toplam 326 analiz yapılmış; 288 içerik yanlış, 20
içerik doğru, 14 içerik kısmen doğru ve 4 içerik de belirsiz olarak
değerlendirilmiş. Fazla aktif bir doğrulama platformu olduğu söylenemez.
Bu platformun Twitter hesabında Mayıs
2021’de faaliyete geçtiği bilgisi yer alıyor. Yine bu hesapta tanımlanmış
görünen yanlisdogru.com web
adresi açılmıyor. Twitter sayfasında yer verilen analizler incelendiğinde,
iktidar lehine çalışan bir doğrulama platformu izlenimi yaratıyor. Örneğin;
*Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile MEB’in
belediyelerin kreşlerini kapatmak istediği iddia edildi. Genelgeler kreşlerle
ilgili değildir, belediyeler kreş açmaya devam edebiliyor. İddia yalandır (25
Kasım 2024).
*Ceyhan’dan İsrail’e petrol sevkiyatı yapıldığı iddia
edildi. Bakü-Tiflis-Ceyhan Hattı; Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan arasındaki
anlaşmalarla işletilmekte olup İsrail’e sevkiyat yapılmamıştır. BOTAŞ
International’ın İsrail’e satış veya sevkiyatı yoktur (10 Kasım 2024).
*AK Parti Grup Başkanvekili Özlem Zengin’in (@AvOzlemZengin) Yunanistan’da 20-30 bin
liraya satılan özel oyuncak serisi aldığı iddia edildi. Özlem Zengin iddiayı
yalanladı. Alışverişi Türkiye’de yaptığına dair faturaları paylaştı.
Alışverişin toplamı 2.861 TL.
Anadolu Ajansı bünyesinde kurulan ve Haziran 2022’de test
çalışmalarına başlayan Teyit Hattı’nın Twitter hesabından yaptığı ilk paylaşım
12 Eylül 2022 tarihini taşıyor. 13 Eylül 2022 tarihinde
Anadolu Ajansı Genel Müdürü Serdar Karagöz şu paylaşımı yapıyor: “Anadolu Ajansı teyit editörlüğü kuruldu.
Algının gerçeği örttüğü sosyal medyada dezenformasyonun ve manipülasyonun
tehlikeli boyutlara ulaştığı günümüzde gerçekleri ortaya çıkarmak AA’nın en
önemli vazifesi olacak.”
Teyit Hattı editörü Ömer Faruk Görçin. Teyit Hattı web
sayfasında şu açıklama
yer alıyor:
“…Gazeteciliğin, temelde bir kamu görevi olduğu bilinciyle
yayın yapan Anadolu Ajansı, yanıltıcı içerik ve bilgi kirliliğiyle mücadelede
sorumluluk üstlenecek yeni birimini, Teyit Hattı’nı faaliyete geçiriyor…Mücadelemizde
en çok Anadolu Ajansı’nın bir asrı deviren tecrübesine, dünyanın dört bir
yanına yayılan geniş muhabir ağına ve sıkı sıkıya bağlı olduğumuz gazetecilik
etiğine güveniyoruz.”
Analizler
incelendiğinde, Teyit Hattı’nın daha çok resmî açıklamaları temel aldığı
görülüyor. Örneğin, 28 Nisan 2025 tarihli bir analizde,
“Türk limanlarının Rum gemilerine açılması karşılığında iş insanlarına AB
vizesi kolaylığı sağlanacak” iddiası ele alınıyor. İddiayla ilgili olarak, “AA
Teyit Hattı yabancı basında gündeme gelen iddiayı araştırdı. Açık kaynaklarda
yapılan incelemede, Dışişleri Bakanlığı yetkililerinin iddiayı yalanladığı
görüldü. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Öncü Keçeli sosyal medya hesabından
yaptığı açıklamada Rum basınında yer alan iddiaların gerçek olmadığını
belirtti. İletişim Başkanlığı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi (DMM)
tarafından yapılan açıklamada da iddianın gerçeği yansıtmadığı ifade edildi”
deniliyor. Ancak, KKTC’nin resmi haber ajansı olan TAK (Türk Ajansı Kıbrıs),
aynı gün geçtiği bir haberde,
“Rum Hükümet Sözcüsü Konstantinos Letimbiotis, Türkiye’nin limanlarını Güney
Kıbrıs gemilerine açması karşılığında Türk işadamlarına AB vizesi verilmesi
önerisini AB’ye yaptıklarını doğruladı” deniliyor.
Boğaziçi Küresel isimli, kendisini “kâr amacı gütmeyen,
İstanbul merkezli bağımsız bir sivil toplum kuruluşu” şeklinde tanımlayan bir
kuruluş tarafından 2017 yılında faaliyete geçirildi. Boğaziçi Küresel’in ismini
2016 yılında dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’na karşı yayımlanan ama
kendilerinin reddettikleri Pelikan Bildirisi ile duymuştuk.
Boğaziçi Küresel’in web sayfasında Doğrusu Ne? platformu
hakkında şu bilgiler veriliyor: “Kurumumuzun katkılarıyla hazırlanan ve hafta
içi her gün 19:40’da TRT-1 ekranlarında yayınlanan ‘Doğrusu Ne?’, medyada çıkan
haberleri ve genel kanıları ele alarak bu soruyu sizler için soruyor,
araştırıyor ve cevaplıyor.” Yani bu doğrulama platformu analiz ettiği
içerikleri TRT ekranlarında yayımlıyordu. Yayımlanan videolar aynı zamanda
YouTube platformundaki TRT Doğrusu Ne? isimli kanalda da yayımlanıyor. Kanalda
ilk paylaşım 19 Mart 2017 tarihinde yapılmış.
YouTube kanalında 407 video bulunuyor. En son video paylaşımı 12 Şubat 2021
tarihinde yapılmış. Doğrusu Ne? isimli Twitter hesabında ise
son paylaşım 8 Eylül 2021 tarihinde yapılmış görünüyor.
Boğaziçi Küresel’in web sayfasında bu doğrulama platformu
için şu bilgiler veriliyor: “Boğaziçi Küresel İlişkiler
Merkezi sosyal medyada faaliyet gösteren Günün Yalanları Twitter hesabı ile
sosyal medyada yer alan yalan haberleri tashih etme ve doğru bilgiyi aktarma
misyonunu başarıyla yerine getirmektedir.”
Doğrulama platformunun Twitter adresinden geriye doğru
yaptığım bir taramada ilk paylaşımların 22 Ekim 2015 tarihinde yapıldığını tespit
ettim. Platformun bir web sayfası var görünüyor ancak güncel değil. X (Twitter)
üzerinden sık paylaşım yapılıyor. Platform hesabında her ne kadar “Medyadaki
haberlerin ve iddiaların doğruluğunu araştırıyoruz” deniliyorsa da iktidarın
lehine olacak şekilde paylaşımlar yaptığı görülüyor. Örneğin,
9 Haziran 2025 tarihli paylaşımda, “Özgür Özel’in ‘Ferdi
Zeyrek için Trabzon'dan ilaç getirttik’ iddiası yalan” deniliyor. Yalanlama da,
“Sağlık Bakanı @drmemisoglu iddiaları
yalanladı” şeklinde yapılmış.
Günün Yalanları platformunun kardeş projesi olarak tanıtılan
bu doğrulama platformu İngilizce olarak hazırlanmış ve daha çok uluslararası
medyada yayımlanmış Türkiye ile ilgili iddiaları irdeliyor. Web sayfasında,
“Editörlerimiz Türkiye’nin iç ve dış siyaseti, ekonomisi ve Türkiye ile ilgili
sosyal meselelerle ilgili haberleri incelemektedir. Kontrol edilecek
haberleri seçerken güncel konulara odaklanmaya özen gösteriyor ve medyada
yanlış ve yanıltıcı bilgilerin dolaşmasını önlemeyi amaçlıyoruz” deniliyor.
Twitter hesabı üzerinden yapılan paylaşımları geriye doğru taradığımda ilk
paylaşımların 6 Ocak 2016 tarihinde yapıldığını tespit
ettim. X hesabında paylaşılan ve web sayfasında yayımlanan son analiz,
13 Eylü 2022 tarihli.
Doğrulama Servisi isimli hesap Twitter üzerinden ilk
paylaşımlarını 18 Ağustos 2022 tarihinde yaptı. Hesabın herhangi bir web
sayfası yok. Kurucusu ve amaçları ve yöntemlerine ilişkin Twitter üzerinden
sorduğum sorulara cevap alamadım. Ancak, Gazeteciler Cemiyeti’nin İfade ve
Basın Özgürlüğü Eylül 2022 Raporu’nda Doğrulama Servisi’nin Cumhurbaşkanlığı
İletişim Başkanlığı bünyesinde oluşturulan Dezenformasyonla Mücadele Merkezi
kapsamında açılan bir Twitter hesabı olduğu bilgisi yer alıyor. Cemiyetin raporunun girişinde şu
ifadeler yer alıyor: “Meslek örgütlerinin ‘sansür yasası’ diye adlandırdıkları,
AKP-MHP iktidarının ‘dezenformasyonla mücadele’ gerekçeli yasal düzenlemesi,
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) yaz tatili sırasında bekletilirken,
uygulamada yasaklar art arda hayata geçirildi. Cumhurbaşkanlığı İletişim
Başkanlığı, Doğrulama Servisi adıyla açtığı Twitter hesabıyla, bazı haberleri
hükümete bağlı resmi kurum ve kuruluş açıklamaları ile yalanlanmaya başlandı.
Bu hesapla yalanlanan haberlerin genel olarak Sözcü, Birgün, Cumhuriyet, ANKA
Haber Ajansı gibi muhalif çizgideki medya kuruluşlarına ait oluşu dikkati
çekti. Hükümete yakın medya kuruluşlarının haberleri ise bu uygulamadan uzak
tutuldu.”
Paltformun X hesabından yapılan son paylaşım 6 Nisan 2023
tarihli.
Dezenformasyonla
Mücadele Merkezi
Aslında News Lab Turkey sitesinde 6 Kasım 2022 tarihinde yayımlanan
yazımı güncelleme nedenim, Dezenformasyonla Mücadele Merkezi (DMM) Başkanı olan
İdris Kardaş’ın ayrıldığı haberini
görmem olmuştu.
İletişim Başkanlığı bünyesinde DMM’nin kurulduğunu, İletişim
Başkanı Fahrettin Altun 5 Ağustos 2022 tarihinde şu sözlerle açıklamıştı:
“Ülkemize karşı yürütülen sistematik dezenformasyon kampanyalarına karşı
İletişim Başkanlığımız bünyesinde müstakil bir birim oluşturduk.
Dezenformasyonla Mücadele Merkezi. Merkezimizin koordinatörü olarak atanan
İdris Kardaş'ı tebrik eder, kendisine başarılar dilerim.”
Tam da o tarihlerde iktidar kanadında dezenformasyon yasası,
muhalefet kanadında sansür yasası olarak adlandırılan yasa çalışması
gündemdeydi. Nitekim yasa 13 Ekim 2022 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girdi, böylece Merkez’in yasal zemini de oluşmuş oldu. Ancak DMM TCK
217/A’nın Resmi Gazete’de yayımlanmasını bile beklemedi ve 1-8 Ekim 2022
tarihlerini kapsayan ilk bültenini 10 Ekim 2022 tarihinde yayımladı.
Merkezin X hesabı 12 Şubat 2023 tarihinde oluşturuldu. Hesaptan
10 Haziran 2025 tarihine kadar 2377 paylaşım yapıldı. Bu paylaşımların büyük
çoğunluğu yalan olarak nitelenen haberlerle ilgili.
DMM, 10 Haziran 2025 tarihine kadar toplam 177 adet haftalık
bülten yayımladı. Genellikle haftalık olarak, ancak 6 Şubat depremleri
sürecinde günlük olarak yayımlanan bültenlerde toplam 1381 haberle ilgili ve
genellikle “Asılsız iddialara itibar etmeyiniz” şeklinde biten değerlendirmeler
yapılmıştır. DMM’nin X hesabından da aynı değerlendirmeler günlük olarak
paylaşılmaktadır.
Doğrulama platformlarını nasıl değerlendirmeliyiz?
Bir doğrulama platformunun güvenilir olup olmadığına nasıl
karar vermeliyiz? Elbette objektif kriterler çerçevesinde değerlendirme
yapmalıyız. Bu noktada, doğrulama platformlarını başvurmaları halinde
inceleyerek onaylayan Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın (IFCN) sayfasında
5 temel kritere vurgu yapılıyor: 1) Tarafsızlık
ve adil davranma ilkesi, 2) Kaynakların saydamlığı ilkesi, 3) Finansal kaynakların ve örgütsel yapının saydamlığı ilkesi, 4) Kullanılan yöntemin saydamlığı ilkesi, 5) Açık ve
dürüst bir düzeltme politikası.
IFCN web sayfasında Türkiye’den sadece Doğruluk Payı ile
Teyit platformları onaylanmış
durumda. Avrupa Doğruluk Kontrolü Ölçütleri Ağı
(European Fact-Checking Standards Network= EFCSN) da benzer kriterlere sahip. Bu ağ tarafından onaylanan
Türkiye menşeli iki platform var: Teyit ve Doğrula.
Bu iki uluslararası doğruluk kontrolü ağının kriterleri
çerçevesinde Teyit, Doğruluk Payı ve Doğrula platformlarını en güvenilir
platformlar olarak değerlendiriyorum. Ardından, IFCN ilkelerini gözettiklerini
ifade eden Malumatfuruş ile IFCN’e başvurmamakla birlikte düzgün bir web
sayfası, ilkeleri, metodolojisi, kurumsal yapısı ve mali kaynakları konusunda
oldukça saydam olan Doğruluğu Ne? platformunu saymam gerekiyor.
Bağımsız ve tarafsız bir görüntüden hayli uzak olan Anadolu
Ajansı’nın oluşturduğu Teyit Hattı’nın değerlendirmeye aldığı haberleri neye
göre seçtiğine ve nasıl değerlendirme yaptığına ilişkin açıklanmış objektif
kriterleri olmadığı için güvenilir bulmuyorum. Bir doğrulama platformunu sadece
seçtikleriyle değil, seçmedikleriyle de değerlendirmek gerekir.
Boğaziçi Küresel isimli kuruluşun TRT için geliştirdiği Doğrusu
Ne? ile Günün Yalanları ve Fact-Checking Türkiye isimli
doğrulama platformlarının videoları ve sayfaları incelendiğinde taraflı,
iktidarın bakış açısından yalanlamalar yaptıkları görülmektedir. Bunları IFCN ve
EFCSN ilkeleri bağlamında güvenilir platformlar olarak değerlendirmek mümkün
değildir.
25 Kasım 2024 tarihinden bu yana hiçbir yeni paylaşım
yapmayan Yanlış Doğru hesabının kimler tarafından, ne amaçla açıldığına
ilişkin hiçbir bilgiye ulaşamadım. Paylaşımlarından, iktidar lehine çalışan bir
hesap olduğu anlaşılıyor.
İletişim Başkanlığı tarafından oluşturulan Dezenformasyonla
Mücadele Merkezi’ni de objektif kriterler bağlamında güvenilir ve tarafsız bir
doğrulama platformu olarak görmek mümkün değildir. En başta, bağımsız ve
tarafsız yapılması gereken doğrulama işinin bir kamu kurumu tarafından
yapılıyor olması sorunlu. Benzer kaygıları, doğrulama platformlarının yöneticileri
de dile getiriyor zaten.
2021 yılında Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın (IFCN)
Direktörü olarak açıklama yapan Baybars Örsek, BBC haberinde şunları
söylüyordu: “Bizim ağımız içinde bulunan doğrulama kurumlarının siyasi
aktörlerden bağımsız editoryal çalışmalarını gerçekleştirmelerini, bağımsızlık
ve şeffaflık kriterlerine uymalarını savunuyoruz. Hükümetlerin bu tarz
projelerinde bunun karşılanması pek mümkün değil." Aynı haberde
görüşlerine yer verilen Dr. Sarphan Uzunoğlu da, "İletişim Başkanlığı'nın
bu alana adım atması Türkiye'nin hakikatini belirleyebilecekleri anlamına
gelmiyor. Zira doğrulama kuruluşları güçlerini tarafsızlıkları ve
yöntemlerinden alıyor" yorumunda bulunuyor.
DMM tarafından yapılan paylaşımlara bakıldığında, genellikle
AK Parti iktidarının savunuculuğunu yapan ve muhalefeti eleştiren değerlendirmeler
yaptığı görülmektedir. Bu iddiamızı destekleyecek birkaç örnek:
- "Hamburg Başkonsolosluğu'nda AK Parti
ve MHP dışındaki partilerin müşahitlerine izin verilmiyor iddiası’ doğru
değildir” (21
Mayıs 2023).
- “CHP Genel Başkanı Kemal
Kılıçdaroğlu'nun, “Ulusal Vergi Konseyini kuracağız” vaadi gerçekle
bağdaşmamaktadır” (25 Mayıs 2023).
- “CHP Genel Başkanı Kemal
Kılıçdaroğlu'nun, ‘Toog'la ilgili hiçbir zaman negatif cümle kullanmadım.’
iddiası doğru değildir” (25 Mayıs 2023).
- “CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun
‘Telekomünikasyon şirketleri gazetecilere SMS atmamı engelliyor. Tümüyle
karartma altındayım.’ iddiası, seçmeni manipüle etmeye yönelik bir girişimdir”
(27 Mayıs
2023).
-"Kapalı taş ocağı, sahibi AK
Parti'den vekil seçilince açıldı’ iddiası doğru değildir (17 Haziran 2023)
-“Bazı basın yayın organlarında yer alan ve
sosyal medyada paylaşılan, ‘AK Parti Grup Başkanvekili Leyla Şahin Usta, Türk
Bayrağına ‘bez parçası’ dedi’ iddiası doğru değildir” (18 Ocak 2024).
Sonuç olarak, doğru bilgiye ulaşmanın giderek güçleştiği
günümüzde doğrulama platformları daha değerli hale geliyor; ancak bağımsız,
tarafsız ve saydam olmaları koşuluyla.
