SERBEST GAZETECİLER BİLDİRGESİ

Avrupa Gazeteciler Federasyonu'nun (EFJ) Budapeşte'de 2-3 Haziran 2025 tarihlerinde düzenlenen Genel Kurulu'nda serbest gazetecilere yönelik bir bildirge de kabul edildi. Genel Kurulda Türkiye’yi Gazeteciler Cemiyeti (GC) ile Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) temsil etti.

Yusuf Kanlı ile Gökçen Çamlıyurt, 24 Saat haber sitesinde yayımladıkları bir yazıda Bildirge hakkında genel bilgiler verdiler ve Türkiye’deki durumu özetlediler. Bu dönem Serbest Gazetecilik dersi veren bir akademisyen olarak bu Bildirgeyi Türkçeleştirmek istedim. Umarım Türkiye’de gazetecilik yapan serbest gazeteciler de Avrupalı meslektaşları gibi haklara ve yaşam koşullarına sahip olurlar. İşte Bildirge’nin tam metni:

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Serbest gazetecilerin kamuoyunu bilgilendirme, demokrasiyi savunma ve editoryal bağımsızlığı sağlamada oynadıkları vazgeçilmez rolün bilincinde olarak, Avrupa'daki serbest gazetecilik temsilcileri olarak mesleğimizin güvencesizliğine karşı harekete geçilmesi çağrısında birleşiyoruz.

Bu Bildirge, Avrupa genelinde serbest gazeteciler için adil çalışma koşulları, eşit muamele ve uygun geçim kaynakları sağlanması için gerekli temel önlemleri ana hatlarıyla ortaya koymaktadır. Serbest gazeteciler, bağımsızlıkları sayesinde demokrasi ve enformasyonun serbest akışı için hayati öneme sahiptir. 

İnsan Onuruna Yaraşır Çalışma Koşulları

1. Serbest gazeteciler gazetecilik mesleğinin ayrılmaz üyeleridir; güvenli ve eşit çalışma koşullarına sahip olma hakları vardır.
2. İşverenler, “sahte serbest çalışma” uygulamalarını ortadan kaldırmalı ve gazetecilerin uygun durumlarda istihdam avantajlarına erişimlerini sağlamalıdır.

Adil Ücret

1. Serbest gazeteciler, çalışmalarının karmaşıklığını, harcanan zamanı ve yaptıkları haberin değerini yansıtan asgari ücret yönergelerinin ve sözleşme standartlarının oluşturulmasını talep etmektedirler.
2. Ödeme uygulamaları adil ve zamanında ücretlendirmeyi güvence altına almalı ve özellikle mevcut yapay zekâ gelişmeleri ışığında, gazetecilik içeriğinin yeniden kullanımı ve yeniden yayımlanması durumunda ek tazminat ödenmelidir.
3. Serbest gazetecilerin kendi ücret tarifelerini sunmaları teşvik edilmeli ve editörlerin tek taraflı tarife dayatmaları reddedilmelidir.

Sosyal Korumalara Erişim

1. Avrupa genelindeki sosyal koruma sistemleri, serbest gazetecilerin hastalık maaşı, emeklilik maaşı, işsizlik ödeneği ve annelik veya babalık izni gibi yardımlara erişimlerini sağlayacak hükümler içermelidir.
2. Hükümetler ve sosyal ortaklar, sosyal koruma haklarının sınırlar ötesine taşınabilirliğini sağlamak için çalışmalıdır.

Yazar Haklarının Savunulması

1. Yayıncılar ve teknoloji şirketleri, serbest gazetecilere, çalışmalarının üretken yapay zekâ modellerini eğitmek için kullanılması karşılığında ödeme yapılmasını sağlayacak bir toplu lisans oluşturmak için gazeteci sendikalarıyla birlikte çalışmalıdır.
2. Serbest gazeteciler, dijital ve YZ ile ilgili uygulamalar da dahil olmak üzere tüm kullanımlar için adil bir şekilde tazmin edilmelerini sağlayarak, kendi çalışmaları üzerindeki manevi ve ekonomik haklarının korunmasını talep etmektedirler.
3. Telif hakkı yasaları, serbest gazetecilerin çalışmalarının izinsiz kullanımlarını önlemeli, satın almalara ve kalıcı hak transferlerine karşı özel güvenceler sağlamalıdır.

Toplu Sözleşme Hakları

1. Serbest gazeteciler, AB rekabet hukukunun toplu sözleşmelere uygulanmasına ilişkin Avrupa Komisyonu Kılavuz İlkelerinde belirtildiği üzere, rekabet hukukunun getirdiği kısıtlamalardan muaf olarak toplu pazarlık haklarının tanınması çağrısında bulunmaktadırlar.
2. Sendikalar ve meslek örgütleri, çalışma koşullarının ve ücretlerin iyileştirilmesi için serbest gazeteciler adına müzakere etme yetkisine sahip olmalıdır.

Güvenlik ve Profesyonel Gelişim

1. Hükümetler ve medya kuruluşları, azınlık/marjinal geçmişe sahip olanların karşılaştıkları benzersiz zorluklara özel dikkat göstererek serbest gazetecilerin güvenliğini sağlamalıdır.
2. Özellikle çatışma bölgelerinden ve gösterilerden haber yapan serbest gazetecilere yeterli eğitim verilmelidir. Medya kuruluşları, hükümetler tarafından kullanılan casus yazılımlara karşı yeterli koruma sağlamalıdır.
3. Serbest gazetecilerin teknolojik gelişmelere uyum sağlamaları ve mesleki mükemmelliklerini sürdürebilmeleri için eğitim fırsatlarına erişebilmeleri gerekir.

Sosyal Koşullu Kamu Finansmanı

1. Medya kuruluşları ve kamu hizmeti medyası için kamu finansmanı, asgari ücret standartlarına uyum, taciz karşıtı politikalar ve toplu sözleşmelere bağlılık da dahil olmak üzere adil iş gücü uygulamalarına bağlı olmalıdır.
2. Finansman mekanizmaları, serbest gazetecilerin refahını gözeten sürdürülebilir uygulamaları teşvik etmelidir.

Yapay Zekâ Çağında Koruma

1. Serbest gazetecilerin, yapay zekanın kendi imajlarını ve çalışmalarını kötüye kullanmasını önlemek için yasal yollara ve mekanizmalara erişebilmeleri gerekir; örneğin yanlış bilgi yaymak veya imajlarını zedelemek için gazetecilerin deepfake’lerini oluşturmak gibi.
2. Serbest gazeteciler, çalışmalarının açık ve bilgilendirilmiş onayları olmadan veri toplama ve eğitim amaçlı kullanılmaması için sözleşme görüşmeleri eğitimi de dahil olmak üzere, yapay zekânın gazetecilikte ortaya çıkardığı zorlukları ve fırsatları anlayıp bunlara yanıt verebilmek için eğitim ve kaynaklara sahip olmalıdır.

Savunuculuk ve Politika Değişikliği

1. Serbest gazeteciler, Avrupa Birliği’ni ve ulusal hükümetleri serbest gazeteciliğin güvencesiz doğasını tanıyan ve bu sorunu ele alan politikalar benimseme çağrısında bulunmaktadır.
2. Medya kuruluşları, adaleti, şeffaflığı ve eşitliği teşvik eden yapısal reformları hayata geçirmek için sendikalarla ve savunucu gruplarla iş birliği yapmalıdır.
3. Serbest gazeteciler habercilik ve demokrasi için vazgeçilmezdir. Medya sektörü, gelişen bir basın ve güçlü bir demokrasi için hem serbest hem de kadrolu gazetecilere ihtiyaç duymaktadır.

Bizler, Avrupa'nın serbest gazetecileri olarak, bu ilkelere bağlılığımızı ilan ediyor ve tüm paydaşları - hükümetleri, medya kuruluşlarını ve kamuoyunu - bu talepleri desteklemeye çağırıyoruz. Serbest gazeteciliğin özgür, bilgili ve demokratik bir toplumun temel taşı olarak gelişmesini birlikte sağlayabiliriz. Bu ilkeler üzerinde çalışmaya devam edeceğiz ve önümüzdeki aylarda tüm ilgili ve etkili bakış açılarını içerecek şekilde geliştireceğiz.