Beni bu yazıyı yazmaya güdüleyen şey, Journo’da okuduğum, Tamer Morkoç’un “Twitter ç’alıntı haber kaynıyor: Sorarlarsa ‘derleme’ dersiniz” başlıklı araştırma haberi oldu. Morkoç bu haber için benden de değerlendirme istemişti. Kendisine, “Sosyal medyada giderek artan oranda, benim Türkçeye ‘bak-geç gazeteciliği‘ olarak çevirdiğim, sevgili Bilge Şenyüz’ün de literatüre kazandırdığı ‘glance journalism‘ söz konusu. Sosyal medya kullanıcılarının önemli bir kısmı sadece başlıklara bakıp geçtiği ve detaylarla ilgilenmediği için sosyal medyada sadece başlıkları verip geçen ve böylece takipçi kazanmaya çalışan hesaplar çoğaldı” demiştim.
Tamer Morkoç o yazısında kısa haber duyuruları paylaşan 50 Twitter hesabını listelemişti ve açıkçası ben bu sayının hızla artmakta olduğunun biraz geç farkına vardım. Tam olarak ne yaptıklarını anlayabilmek için Twitter’da haber duyurusu paylaşan hesapları takibe almaya başladım. Öncelikle ne kastettiğimi anlatmam gerekiyor. Benim takibe aldığım hesapların tamamı en fazla bir iki cümle ile haberi paylaşan, başkaca detay vermeyen hesaplar. Bazıları video veya fotoğraf da paylaşabiliyor ama asla link (bağlantı) vermiyorlar. Dolayısıyla haberdeki olay hakkında tam bilgiye sahip olmanız mümkün değil. Bunlar, TRT radyo haberlerindeki haber özetleri gibi.
Bu hesaplar belli ki tam da Twitter’ın mantığına uygun bir habercilik yapıyorlar. Twitter’da kullanıcıların önemli bir kısmı ayrıntıya inmeden olan bitenden yüzeysel biçimde haberdar olmakla yetiniyor. Gelin bu yurttaşlara ‘haber tarayıcıları’ diyelim. Kısa haber duyurularına bakıp geçen, ayrıntıyla işi olmayan okurlar bunlar. Benim adlandırmamla “kırıntı haber” paylaşımı yapan hesaplar işte bu kitleyi hedefliyor çoğunlukla. Haber rekabetinin hızla artığı günümüzde zahmete girmeden bu rekabete katılabilir, medya kuruluşlarının ve haber ajanslarının bin bir güçlük ve emekle ortaya koydukları haberleri orasından burasından kırparak aktarabilirsiniz. Üstelik haberi değil kırıntısını paylaştığınız için etik sorgulamaya bile girmezsiniz. Dahası, sizin yaptığınızın on katı kötüsünü, haber siteleri, başka mecralarda üretilmiş haberleri kopyala-yapıştır yöntemiyle çalarak yapmaktadırlar zaten.
Kırıntı haberler paylaşan hesaplar
Bu yazıyı yazmak için hesapları tespit etmeye başladığımda epey zorlandım açıkçası. Sadece kırıntı haber paylaşımı yapanları seçmeye çalıştım ancak bu tür paylaşımlar giderek yayılıyor. Bir haber sitesine sahip hesaplar da bu modaya uymaya başlamış durumda. Bu yöntemin daha da yaygınlaşacağını düşünüyorum. Bu yazı kapsamında, kendi haber sitesi olmayan, sadece Twitter’da kırıntı haber paylaşan, aşağıda ayrıntılarını verdiğim hesapları tespit ettim. Hesapların açılış yılına göre değil, alfabetik bir sıralama yaptım. En az 10 bin takipçi sayısı olan hesapları seçtim. Elbette belirttiğim tanıma uyan ancak benim tespit edemediğim başka hesaplar da olabilir. Hesaplardaki takipçi ve paylaşım sayıları 3-4 Aralık tarihlerinde ulaştığım sayılardır. Siz hesaplara tıklayıp incelediğinizde sayılar değişmiş olacaktır haliyle.
Absürt Haberler: Bu hesap Ekim 2020’de açılmış. 133 bin civarında takipçisi var. Hesap Twitter’da kendisini, “Dünyadan; ekseriyetle Türkiye'den bazen saçma, bazen acınası, bazen trajikomik ve absürt haberler” şeklinde tanımlıyor. 2 yıldan fazla bir süredir paylaşım yapmasına ve yüksek takipçi sayısına karşın bugüne (3 Aralık 2022) kadar sadece 312 paylaşım yapmış.
Anlık Haber: Bu hesap kendisini “Tarafsız ve hızlı haber platformu” olarak tanımlıyor. Twitter hesabı Kasım 2015’te açılmış, 176 bin kadar takipçisi var ve bugüne kadar (3 Aralık 2022) 43 bin 700 civarında paylaşım yapmış.
ANT Haber: Bu hesap Kasım 2015’te açılmış. “Haberler burada” sloganını kullanan hesabın 188 bin 300 takipçisi bulunuyor. Hesaptan bugüne kadar 26 bin 500 kadar paylaşım yapılmış.
Asam Haber: Hesap Mart 2016’da açılmış. “Hızlı, bağımsız dijital medya haberciliği!” sloganını kullanıyor. 37 bin 500 takipçisi var. Bugüne kadar 4 bin 383 paylaşım yapmış.
Bee Haber: Bu hesap Ocak 2021’de açılmış. “Havuzu değil bizi takip edin, gerçeklerden bihaber değil @beehaber olun” sloganını kullanıyor. 249 bin 400 civarında takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 12 bin paylaşım yapılmış.
BPT Haber: “Hızlı güvenilir ve tarafsız” sloganını kullanan bu hesap Ocak 2015’te açılmış. Kendisini, “en doğru ve en hızlı şekilde haberleri ulaştırmaya çalışan dijital habercilik platformu” olarak tanıtıyor. 449 bin 200 civarında takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 67 bin 800 civarında paylaşım yapılmış.
Bugün Güncel: “Türkiye’nin tam bağımsız yeni nesil medyası” sloganını kullanan hesap Mart 2014’te açılmış. En eski mini haber paylaşan hesaplar arasında yer alıyor. 458 bin takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 75 bin 700 civarında paylaşım yapılmış.
Dark Web Haber: Hesabın logosunda, “Güncel ve önemli haberleri sizlere ulaştırıyoruz” açıklaması yer alıyor. Hesap Ekim 2018’de açılmış. 539 bin 800 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 62 bin 400 civarında paylaşım yapılmış.
Etkili Haber: Temmuz 2019’da açılan bu hesaptan bugüne kadar 11 bin 700 civarında paylaşım yapılmış. Hesabın 85 bin 300 civarında takipçisi var.
Fav Reports: ”Yeni nesil haber kaynağı” sloganını kullanan bu popüler hesap Temmuz 2019’da açılmış. 1 milyon 300 bin takipçisi var. Bugün kadar hesaptan 8 bin 127 paylaşım yapılmış. Bu kadar az paylaşımla bu kadar yüksek takipçi sayısına ulaşmış olması, takipçilerinin ne kadarının gerçek ne kadarının sahte olduğu sorusunu akla getiriyor kuşkusuz.
Gözcü Medya: Haziran 2013’te açılan bu hesap, “Yeni Dünyanın Yeni Medyası” sloganını kullanıyor. 103 bin takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 11 bin 600 kadar paylaşım yapılmış.
Gündeme Dair Her Şey: Daha çok videolu ve fotoğraflı paylaşımlar yapan hesap Ağustos 2012’de açılmış. Kendisini, “Türkiye'den ve dünyadan anlık haber veren nitelikli içerik platformu” olarak tanıtıyor. 119 bin 800 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 47 bin paylaşım yapılmış.
Haber: ”Yeni nesil haber” sloganını kullanan hesap Aralık 2014’te açılmış. 305 bin 200 takipçisi bulunan hesaptan bugüne kadar 16 bin 900 civarında paylaşım yapılmış.
HaberLog: ”Yeni nesil dijital habercilik” sloganını kullanan hesap Mayıs 2019’da açılmış. 52 bin 600 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 1305 paylaşım yapılmış.
Haber Report: Bu hesap Aralık 2019’da açılmış. “Hızlı ve bağımsız haber kaynağı” sloganını kullanan hesabın 614 bin 600 takipçisi var ve bugüne kadar 23 bin 500 civarında paylaşım yapılmış.
Hukuk Haberleri: Hukuk konulu güncel gelişmeleri paylaşan hesap Aralık 2011’de açılmış. 67 bin 800 takipçisi bulunan hesaptan bugüne kadar 28 bin 500 civarında paylaşım yapılmış.
İbrahim Haskoloğlu: Kendi adıyla Aralık 2013’te açtığı hesaptan haber duyuruları paylaşan İbrahim Haskoloğlu, bu türün en popüler gazetecilerinden birisi. 712 bin 500 takipçisi bulunan İbrahim Haskoloğlu bugüne kadar 17 bin 700 civarında paylaşım yapmış.
İmpact: ”Türkiye ve dünyadan anlık haberler” sloganını kullanan hesap Kasım 2010’da açılmış. 104 bin 300 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 29 bin 200 paylaşım yapılmış.
Medyanın 50 Tonu: Ekim 2014’te açılmış olan bu hesabın 208 bin 800 takipçisi var. Bugüne kadar hesaptan 154 bin 900 civarında paylaşım yapılmış.
Medyanın 51 Tonu: Medyanın 50 Tonu hesabıyla aynı kişiye ait olduğunu düşündüğüm bu hesap Eylül 2019’da açılmış. 46 bin 700 takipçisi var ve bugüne kadar 32 bin 800 civarında paylaşım yapmış.
Muhbir: Bu hesap Şubat 2022’de açılmış görünüyor. “Doğru, ilkeli, tarafsız haber” sloganını kullanan 70 bin 600 takipçisi var ve bugüne kadar 15 bin 400 paylaşım yapmış.
Mülteci Haberleri: Hesap Ekim 2021’de açılmış. 29 bin 700 takipçisi var ve bugüne kadar 2 bin 603 paylaşım yapmış.
Neden TT oldu? Hesap Eylül 2011’de açılmış. Ağırlıklı olarak Twitter gündemindeki haberleri paylaşan hesabın 766 bin 500 takipçisi var.
Politic Türk: Bu hesap Haziran 2014’te açılmış. “Türkiye ve Dünya’dan önemli gelişmeler” sloganını kullanıyor. 187 bin 200 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 12 bin paylaşım yapılmış.
Pusholder: En popüler hesaplardan biri olan bu hesabın 1 milyon 400 bin takipçisi var. Ocak 2020’de açılan ve “Yeni nesil dijital medya” sloganını kullanan hesaptan bugüne kadar 30 bin paylaşım yapılmış.
Santra Sports: Spor haberleri paylaşan bu hesap Ağustos 2012’de açılmış. “Tamamen objektif” sloganını kullanan hesabın 132 bin 700 takipçisi var ve bugüne kadar 39 bin 400 civarında paylaşım yapmış.
Sığınmacı Gündemi: Ağustos 2021’de açılmış olan bu hesap, “Sığınmacılar hakkında anlık, doğru ve teyitli haberler” sloganını kullanıyor. 58 bin 600 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 3 bin 155 paylaşım yapılmış.
Tirajikomik Haberler: Bu hesap Nisan 2021’de açılmış. Absürt Haberler’in paylaşımlarını RT yaptığı için aynı kişi tarafından açıldığını tahmin ediyorum. 157 bin 400 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 1728 paylaşım yapılmış.
Trend Ekonomi: ”Ekonominin yeni trendi” sloganını kullanan hesap Ağustos 2013’te açılmış. 70 bin 500 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 3288 paylaşım yapılmış.
Türkiye’s Economy Channel: ”Türkiye’nin ilgiyle takip edilen ekonomi kanalı” diyerek kendisini tanıtan hesap Mart 2021’de açılmış. 63 bin 500 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 9 bin 531 paylaşım yapılmış.
Whisper: Bu hesap Aralık 2021’de açılmış. 112 bin 600 takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 11 bin 100 paylaşım yapılmış.
Zam Haber: Bu hesap Ocak 2021’de açılmış. 281 bin takipçisi olan hesaptan bugüne kadar 750 paylaşım yapılmış.
Gazetecilik mesleği zarar görüyor
Çoğu gazeteci gibi ben de bu hesapların gazetecilik mesleğine zarar verdiğini düşünüyorum. Elbette haberleri sadece sosyal medyadan takip eden ve sadece başlıkları okuyup geçen, gazetecilik emeğini çok da önemsemeyen bir gençlik var ama insanlar haber okumuyor diye habercilikten vazgeçmek gazetecilik mesleğine zarar verir. Haber üretimi ciddi bir iştir ve emek ister. Bilgisayar başına oturup, olan biteni oradan buradan takip ederek bir iki cümleyle ve üstelik onları bile kopyalayarak, sıfır emekle aktarmak, hiçbir kaynak göstermemek gazetecilik olmasa gerek.
Bu yazıyı yazarken fark ettiğim bir sorunlu pratik de iş birlikleri. Örneğin Dark Web Haber’in logosunda “Reklam ve iş birliği için DM” yazıyor. Bunun ne anlama geldiğini tahmin ediyorsunuzdur. Bu hesapların kaçının iş birliği adı altında ücret karşılığı içerik paylaşımı yaptığını bilmek kolay değil. Denebilir ki, ne var bunda? Taş mı yesinler! Anadolu Ajansı da şirket haberleri adı altında şirketlerin haberlerini ücreti karşılığında paylaşmıyor mu? Bana inanmıyorsanız, AA sayfasındaki açıklamayı okuyun lütfen. Açıkçası Türkiye’de gazetecilik neresinden tutsan dökülen bir meslek haline gelmiş durumda. Çok yazık.
Bu kırıntı haberlerde “doğruluk kontrolü” yapılıp yapılmadığını da bilemiyoruz. Daha çok, başka hesaplar paylaşmışsa doğrudur gibi bir yaklaşımın söz konusu olduğunu görüyoruz.
Son bir söz. Bu yönteme yeni nesil gazetecilik deniliyor. Eğer yeni bir uygulama, var olan uygulamayı geliştiriyorsa, onu daha iyi hale getiriyorsa, etik sorunlara yol açmıyorsa elbette geliştirenleri alkışlarız. Ancak bu kırıntı haberciliği yöntemi gazeteciliği dejenere ediyor, değersizleştiriyor, emek harcamadan herkesin yapabileceği bir “yapıştır gitsin” kolaycılığına dönüştürüyor. Açıkçası, ne desem az kalacak…
CEVAP HAKKI
Haber Report isimli hesabın sahibi, yazıma bazı eleştirileri
olduğunu ve cevap hakkını kullanmak istediğini söyledi. Gazetecilik etiği
dersleri veren bir hoca olarak elbette cevabını yazımın altında yayımlayacağımı
söyledim. Cevap yazısı beklenenden daha uzun. Yine de, bir örnek olması
dileğiyle yazıyı olduğu gibi paylaşıyorum.
----
Öncelikle
bu konuların konuşulmasına, herkesin 1-2 dakika düşünüp geçtiği konuları bir
arşiv olarak tutmanızı ve çalışmanızı takdir ediyorum (belki haddim olmayarak)
ve teşekkür ediyorum.
Haber
Report, kısa ve net haber alanındaki boşluğu doldurmak için kuruldu. Medya ve
gazetecilik eğitimlerine sahip olmayan kişilerin domine ettiği bu alanı; medya
alanındaki lisans eğitimimizle, düzenli olarak katıldığımız habercilik
atölyelerinden edindiğimiz bilgi ve tecrübelerle harmanlayarak bu alanda
varlığımızı sürdürüyoruz. Mesela bu alana aynı amaçla Haber Global'in girişimi
@gloob__ de bu işe girdi.
Yazdığınız
yazıdaki temanın kısa ve genellikle 280 karaktere sığan haberler olması
nedeniyle aynı kategoriye sokulduğumuz hesaplarla birlikte değerlendirilmeyi
adil bulmuyoruz.
Kolayca
ulaşılabilecek künyemizin bulunması, Türkiye gündemine oturan, TV'lerde
saatlerce tartışılan özel haberlerimiz, düzenli olarak bu alandaki
akademisyenlere yazarak eleştiri istememiz ve aşağıda vereceğim örnekler bizi
farklı kılıyor.
Örneğin
son yüz yılın en önemli gündemi olan koronavirüs'te İBB'den mezarlık verilerini
"zorla" alarak ve düzenli yayımlayarak kamuoyu oluşturduk ve
Fahrettin Koca'nın gerçek rakamları açıklamak zorunda kalmasına sebep olduk.
Milyonlar, gerçeğe bizim sayemizde ulaştı. (Birçok akademisyen ve gazetecinin
görüşü İBB'nin veri açıklaması nedeniyle şeffaflık sağlandığıydı, o verileri
biz söke söke aldık ve süreç öyle başladı).
Geçtiğimiz
aylarda ilk kez bizim gündeme getirdiğimiz bir dolandırıcılık haberi ertesi gün
tüm ana haber bültenlerinde yer aldı.
Ve tek
tek örnek vermenin absürt olacağı çok sayıda özel haberle Haber Report
yayınlarına devam ediyor.
Kaynak
gösterme konusunda ise bir hatamız olduğunda editörlerimizin kaynaksız bir
haberi paylaşması durumunda bize ulaşan gazeteciye Türkiye standartlarının çok
üzerinde telif ücreti ödedik. Bu gazeteci, eleştiri yazınızda aynı kategoriye
sokulduğumuz bir hesaba kaynak göstermesi için yazdığında o hesap tarafından engellendiğini
söyledi. Biz ise bu gazeteciye telif ödedik. Ödediğimiz bu telif elbette lütuf
değildi. Karşı tarafın hakkıydı.
Ayrıca
haber sitelerinde bu noktada tam bir iki yüzlülük söz konusu. Örneğin bugün
tekrar mesajlarımızı kontrol ederek saydım. Tele1'i tam 17 defa özel haberimizi
paylaştığı için uyarmışız. Tele1 bunların 9'u için özür dilemiş. Aynı zamanda
siyasilerin konuşmalarını derleyip özetlediğimiz konuşmalarını yayınladığımız
flood, yazım hatalarımızla birlikte BBC Türkçe tarafından kopyalandı.
Independent Türkçe tarafımıza ait videoyu izinsiz ve kaynak göstermeden
kullandı. Cumhuriyet Gazetesi'ni ağır konuşmamak için örnek vermeyeceğim. Böyle
birçok örneğin olduğu sistemde gençlere ulaşmak için özet haber giren hesabı
genelleyerek eleştirmeyi haksızlık olarak görüyoruz.
Gençlere
ve apolitik kitleye ulaşmayı hedeflemek bizim kamu yararını önceleyerek
yaptığımız bir şey. Örneğin bir yolsuzluk haberimizin yayımlandığı bir
tweetimize tıklayın, beğenilere göz atın. O tweete beğenen kişilere hesaplara
tıklayın. Bu kişilerin takip ettiklerine bakın. Bu kişilerin bu yolsuzluk
haberini alabileceği, takip ettiği tek hesap biziz. Neden? Devasa fonlara
sahip, belediyelerden aylık 10 binlerce (bazen 100 binlerce) liralık reklam
alan kuruluşlar, Twitter'da daha fazla kişiye, gençlere ulaşmak için ne kadar
reklam harcaması yapıyor? Sıfır. Tek duyarlılıkları yok. Günü kurtarıyorlar ve
gençlere ulaşmak yerine belediyelerle ilişkileri güçlendiriyorlar.
Daha
geçen hafta, aylık yaklaşık 3 memur maaşı kadar kazanç sağlayabileceğimiz bir
reklam anlaşmasını etik bulmadığımız için reddettik. Bu gizli reklamın bize
hiçbir zararı olmazdı ve asla fark edilmezdi. Reddettik, sonra ne gördük? Kısa
özet haber paylaştığımız için aynı kategoriye sokulduğumuz tüm hesaplar bu
reklamı almış. Bunları geçtim, kurumsal bir tarihi olan gazetelerin internet
siteleri de bu reklamı aldı. Bu kuruluşlarda çalışan "duayen
gazeteciler" biz medya öğrencilerine etik dersi veriyor.
Elbette
eleştirileceğimiz ve bu eleştirilerden besleneceğimiz çok nokta var. Özellikle
son bir yılın öncesinde kaynak gösterme/göstermeme konusunda birçok hata
yaptık. Ulaşamadığımız Cumhuriyet gazetesi vb. kuruluşlar gibi yapmayıp her
uyarıda hatamızı düzelttik. Ekosistemi geliştirmek için her türlü uyarıya ve
öneriye açığız. Mail adresimiz profilimizde mevcut.
Cevap
hakkı için teşekkürler.
