Süleyman İrvan
Dünden (27 Ocak 2025) beri haber sitelerinde Çin tarafından
üretilen yapay zeka uygulaması Deep Seek hakkında haberler var. Bu uygulamayı
merak edenler Medyascope’un uygulamayı tanıtan haberini
okuyabilirler.
Deep Seek, ChatGPT’ye benziyor ve açıkçası ona rakip olarak
geliştirilmiş program. ChatGPT’den yararlanan bir akademisyen olarak iki
uygulamayı karşılaştırmak istedim.
İki yapay zeka uygulamasına da aynın soruyu sordum: “Türkiye'de
medya özgürlüğünün mevcut durumu hakkında bir değerlendirme yapabilir misin?”
ChatGPT: Hızlı, kısa ve yüzeysel
Soruya hızla cevap veren ChatGPT, oldukça kısa ve yüzeysel
bir değerlendirme yaptı:
“Türkiye’de medya özgürlüğü, son
yıllarda önemli zorluklarla karşı karşıya. Medyanın bağımsızlığı, çoğu zaman
siyasi baskılar, ekonomik etkenler ve yasal düzenlemeler nedeniyle tehlikeye
giriyor. Hükümetin, medyayı kontrol etme çabaları ve bununla birlikte, medya
sahipliğinin yoğunlaşması da bu durumu derinleştiriyor.
Birçok bağımsız gazete ve
televizyon kanalı, mali zorluklar, reklam gelirleri üzerindeki baskılar ve
sansür nedeniyle faaliyetlerini sürdüremiyor. Gazetecilere yönelik baskılar,
tutuklamalar ve davalar da medyanın üzerinde ciddi bir tehdit oluşturuyor. Ayrıca,
"terör propagandası yapmak" gibi suçlamalarla gazetecilerin hapse
atılması, medyanın özgürlüğünü daha da kısıtlıyor.
Öte yandan, dijital medya
platformları Türkiye’de daha fazla ilgi görmekle birlikte, bu platformlar da
sosyal medya düzenlemeleri ve internetteki içerik denetimi gibi yeni
kısıtlamalarla karşılaşıyor. Hükümetin, özellikle YouTube, Twitter gibi
platformları hedef alması ve içerik engellemeleri, internet özgürlüğü için
ciddi bir tehdit oluşturuyor.
Ancak, hala bağımsız ve cesur
gazeteciler ve medya organları mevcut; bu aktörler, çoğu zaman zorluklar
altında, hükümetin ve diğer güçlerin etkilerine karşı bağımsız haber yapma
çabalarını sürdürüyorlar.
Özetle, Türkiye’de medya
özgürlüğü, siyasi ve ekonomik baskılar, sansür ve yasal engellerle şekilleniyor
ve bu durum, toplumsal bilgi edinme hakkını olumsuz yönde etkiliyor.”
Deep Seek: Daha yavaş, daha uzun ve daha
ayrıntılı
Deep Seek uygulamasına aynı soruyu sorduğumda değerlendirmesini
daha yavaş yaptığını, daha uzun ve ayrıntılı bir cevap yazdığını gördüm. Deep
Seek tarafından soruma verilen cevap aşağıdadır:
“Türkiye'de Medya Özgürlüğü:
Genel Bir Bakış
Türkiye, coğrafi konumu, tarihi ve
kültürel çeşitliliği nedeniyle medya açısından dinamik bir ülkedir. Ancak son
yıllarda medya özgürlüğü açısından bazı zorluklar ve eleştiriler gündeme
gelmektedir. Uluslararası sivil toplum kuruluşları ve basın özgürlüğü
endeksleri, Türkiye'yi bu alanda genellikle "kısmen özgür" veya
"özgür olmayan" kategorilerde değerlendirmektedir.
Medya Özgürlüğünü Etkileyen
Faktörler
1. Yasal
Düzenlemeler ve Sansür:
Türkiye'de basın özgürlüğü, Anayasa ve yasalar tarafından korunmaktadır. Ancak,
terörle mücadele, kamu düzeni veya milli güvenlik gibi gerekçelerle getirilen
bazı yasal düzenlemeler, medya üzerinde sınırlayıcı etkiler yaratabilmektedir.
Özellikle "dezenformasyonla mücadele" adı altında yapılan
düzenlemeler, bazı çevrelerce sansür endişesiyle eleştirilmektedir.
2. Medya
Sahipliği ve Ekonomik Baskılar:
Türkiye'de medya kuruluşlarının büyük bir kısmı, belirli holdingler veya iş
adamları tarafından kontrol edilmektedir. Bu durum, medyanın bağımsızlığını
zedeleyebilir ve haber içeriklerinin ticari veya siyasi çıkarlara göre
şekillenmesine neden olabilir. Ayrıca, devlet ilanları gibi ekonomik
kaynakların dağıtımı da medya kuruluşları üzerinde bir baskı aracı olarak
kullanılabilmektedir.
3. Gazeteciler
Üzerindeki Baskılar:
Son yıllarda, bazı gazetecilerin tutuklanması, davalarla karşı karşıya kalması
veya mesleki faaliyetlerinin engellenmesi, medya özgürlüğü açısından endişe
yaratmaktadır. Özellikle muhalif seslerin susturulduğu yönünde eleştiriler
bulunmaktadır. Gazetecilerin, haber yaparken kendilerini güvende hissetmemesi,
mesleki özgürlüklerini kısıtlayabilmektedir.
4. İnternet
ve Sosyal Medya Kısıtlamaları:
Türkiye'de internet ve sosyal medya platformları, zaman zaman erişime
kapatılmakta veya içerikler kaldırılmaktadır. Bu durum, dijital medya özgürlüğü
açısından eleştirilere neden olmaktadır. Özellikle siyasi veya toplumsal
olaylar sırasında bu tür kısıtlamaların artması, bilgiye erişim hakkını
etkileyebilmektedir.
5. Kutuplaşma
ve Taraflı Yayıncılık:
Türkiye'de medya kuruluşları, sıklıkla siyasi kutuplaşmanın bir parçası olarak
görülmektedir. Taraflı yayıncılık, toplumun farklı kesimlerinin kendi
görüşlerini yansıtan haber kaynaklarına yönelmesine neden olmakta ve bu durum,
objektif haberciliği zorlaştırmaktadır.
Uluslararası Değerlendirmeler
Türkiye, uluslararası basın özgürlüğü endekslerinde genellikle alt
sıralarda yer almaktadır. Örneğin, Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) tarafından
yayımlanan 2023 Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye, 180 ülke arasında 165.
sırada yer almıştır. Benzer şekilde, Freedom House gibi
kuruluşlar da Türkiye'yi "özgür olmayan" ülkeler kategorisinde
değerlendirmektedir.
Umut
Veren Gelişmeler
Tüm bu
zorluklara rağmen, Türkiye'de bağımsız medya kuruluşları ve gazeteciler, özgür
habercilik için mücadele etmeye devam etmektedir. Özellikle dijital medya ve
bağımsız haber platformları, alternatif bir ses olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca,
bazı sivil toplum kuruluşları ve gazetecilik örgütleri, basın özgürlüğünü
savunmak için çalışmalarını sürdürmektedir.
Sonuç: Medya Özgürlüğü ve Demokrasi İçin Önemi
Medya özgürlüğü, demokratik bir
toplumun temel taşlarından biridir. Türkiye'de bu alanda yaşanan zorluklar,
sadece gazetecileri değil, toplumun tamamını etkilemektedir. Haber alma hakkı,
ifade özgürlüğü ve şeffaflık, sağlıklı bir demokrasi için vazgeçilmezdir.
Türkiye'nin medya özgürlüğü
konusunda ilerleme kaydedebilmesi için, yasal reformlar, bağımsız medya
kuruluşlarının desteklenmesi ve gazetecilerin güvenliğinin sağlanması büyük
önem taşımaktadır. Unutmayalım ki, özgür bir medya, özgür bir toplumun yansımasıdır.”
Benim
değerlendirmem
Tek bir soruya verilen cevaplar üzerinden karşılaştırma yapmak sorunlu görünse de, Deep Seek’in Derin Arama olarak Türkçeleştirebileceğimiz adından da anlaşılacağı üzere daha iyi cevap verdiğini söyleyebilirim. Açıkçası, ChatGPT’nin tahtını sarsacak ve hatta ikinci plana atacak bir uygulama olarak görüyorum. Tek sorun, Deep Seek uygulamasının Çin politikalarından ne kadar etkileneceğinin ve ne kadar özgürlükçü bir bakış açısı sunacağının henüz tam olarak bilinmemesidir. Bu konudaki politikasını test etmek amacıyla, “Çin'in Uygur politikası hakkında bir değerlendirme yapar mısın?” diye sorduğumda beklemediğim ölçüde objektif bir cevap aldığımı belirtmeliyim. Sadece son paragrafı örnek olsun diye ekliyorum:
.png)
