Sağlık haberciliği konusunda son yıllarda epey çalışmalar yapıldı, üniversitelerde tezler yazıldı, yazılıyor. Bazı üniversitelerde sağlık haberciliği dersleri veriliyor. Basın İlan Kurumu, Anadolu Ajansı gibi kurumlar sağlık haberciliği konusunda eğitimler düzenliyor.
Hatta bu alanda üç dernek bile var: Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği (ESAMDER), Sağlık Muhabirleri Derneği (SMD) ve Sağlık İletişimi Derneği (SİLDER).
Sağlık haberciliği konusunda yazılarını takip ettiğim gazetecilerin başında Esra Öz geliyor. Esra Öz'ün kendi blogunda sağlık haberciliğiyle ilgili yazılar yer alıyor. Sağlık haberciliği konusunda güvenilir bir başka kaynak da, saglikmuhabiri.com.
Sağlık haberciliği için etik ilkeler
Sağlık haberciliği konusunda en kapsamlı etik ilkeler, Sağlık Gazetecileri Derneği (Association of Health Care Journalists) tarafından 2004 yılında hazırlanmış, ancak derneğin web sitesi faal değil.
Türkiye'de Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği (ESAMDER) de etik ilkeler hazırlamış. Sağlık Muhabirleri Derneği'nin (SMD) web sayfasında etik ilkeler yer almıyor. Sağlık İletişimi Derneği'nin (SİLDER) de belirlenmiş etik ilkeleri yok.
Türkiye Gazeteciler Derneği tarafından hazırlanan Türkiye Gazetecilik Hak ve Sorumluluk Bildirgesi'nde sağlık haberlerine ilşkin şu ilke yer alıyor:
"Sağlık: Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı, insanları umutsuzluk veya sahte umut verecek yayın yapılmamalıdır. Tıbbi alandaki araştırmalar kesinleşmiş sonnuçlar gibi yayınlanmamalıdır. İlaç tavsiyesinde mutlaka uzmana danışılmalıdır. Hastanelerde araştırmalar yapan, bilgi ve görüntü almaya çalışan gazeteci, kimliğini belirtmeli ve girilmesi yasak bölümlere ancak yetkililerin izniyle girmelidir. Yetkilinin, hastanın veya yakınının izni olmaksızın hastane ve benzeri kurumlarda hiç bir yolla ses ve görüntü alınmamalıdır."
Sağlık haberciliği konusunda yapılan çalışmalarda da etik sorunlara değinilıyor ve öneriler yapılıyor.
Ben bu yazıda, sağlık haberciliği konusunda bazı temel ilkeleri belirlemeye çalıştım.
1. Sağlık haberlerinde doğruluk ve nesnellik, profesyonel gazeteciliğin bir gereğidir.
2. Sağlık haberlerinde kamu yararı esas alınır. Özel amaç ve çıkarlara hizmet eden habercilikten kaçınılır.
3. Hastalarda gerçekçi olmayan umut yaratabilecek şekilde haber yapmaktan kaçınılır.
Örneğin, "mucize ilaç", "çare bulundu" gibi haberler sorunludur.
4. Sağlık haberi yapan gazeteciler, tıbbi araştırma süreçleri hakkında bilgili olmak zorundadırlar. Henüz deney aşamasındaki çalışmalar bitmiş gibi sunulamaz.
5. Sağlık haberlerinde sansasyonel bir dil kullanmaktan, toplumu paniğe sürükleyecek habercilik yapmaktan kaçınılır.
6. Sağlık kuruluşları ve hekimlerle ilgili suçlayıcı haberlerde denge gözetilir, cevap hakkına saygı gösterilir. Hastane ve hekimlerle ilgili iddialar iddia olarak verilir; peşin hükümlü, yargılayıcı ifadelerden kaçınılır.
Hastanelerdeki olumsuzlukları haber yapmak gazetecilerin görevidir, ancak bu haberlerde bilginin doğruluğundan emin olmak, hasta haklarına saygı göstermek, suçlanan kurum ya da kişilerin cevap haklarına saygı göstermek de gerekir. Amaç, toplumu tam ve doğru bilgilendirmek olmalıdır. Nitekim, özel hastanede skandal görüntüler diye sunulan haberdeki kişinin haberin yayımlanmasından birkaç gün önce vefat ettiği ortaya çıkmıştır.
7. Haberlerde hasta haklarını ihlal edecek şekilde haber yapmaktan kaçınılır.
Örneğin, hastanın bilgisi ve onayı olmadan hastanede görüntü alınması, hastalık bilgilerinin haberde kullanılması doğru değildir.
8. Haber kaynaklarının mesleki bağlantıları haberde açık biçimde belirtilir.
9. Sağlık haberlerinde damgalayıcı ve ötekileştirici ifadeler kullanmaktan kaçınılır.
Örneğin, "1 şizofren 3 polisi şehit etti" haberinde şizofren sözcüğü sadece başlıkta yer alıyor. İnsan ticareti kapsamında değerlendirilmesi gereken, "2 fahişe 200 Vanlıya AİDS bulaştırdı" haberinde ise insan ticareti mağduru olma ihtimali yüksek iki kadın suçluymuş gibi yansıtılıyor.
10. Suçla ilgili davranışlarla ruhsal hastalıklar arasında doğrudan bir bağlantı varmış gibi haber yapmak doğru değildir.
11. Bilimsel değeri olmayan "alternatif tıp" gibi tedavi yöntemlerinin özendirilmesinden kaçınılır.
Örneğin, şu haberde kanseri 20 günde iyileştiren bir ottan söz ediliyor. Şu haberde de zerdeçal yiyenin kansere yakalanmayacağı iddia ediliyor.
12. Sağlık kuruluşları arasında haksız rekabete yol açacak şekilde reklam içerikli haber yapmak doğru değildir. Advertorial (reklam haber) yayınlarında içeriğin advertorial olduğu açık biçimde belirtilir. Özel sağlık kuruluşlarıyla ilgili reklam ve tanıtım yasaklarına haberlerde de dikkat edilir.
13. İlaç şirketleri ya da sağlıkla ilgili kuruluşlar tarafından düzenlenen gezilere gidildiği takdirde, gezinin davetli olduğu haberde açıkça belirtilir.
14. Sağlık haberlerinde tık alma amaçlı, kadın cinselliğini ön plana çıkaran fotoğraflar ve görseller kullanmak doğru değildir.
15. Haberin öznesinin çocuk olduğu sağlık haberlerinde çocuğun zarar görmemesi ilkesi esas alınır.
16. Sağlık alanında önleyici ve uyarıcı nitelikte haberler yapılırken konunun uzmanlarına danışılır.
Örneğin "uyuyan güzel diyeti" gibi saçma haberler yapmak doğru değildir.
Bu yazıda kaleme aldığım etik ilkeleri bir taslak metin olarak değerlendirmek gerekir. Kuşkusuz, sağlık muhabirlerinin, sağlık iletişimi alanında çalışmalar yapan akademisyenlerin ve hekimlerin de katkısıyla sağlık haberciliği konusunda bir sağlık haberciliği bildirgesi ortaya konabilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder