Aslında ne olduysa oldu, 1980'li yıllarda başlayan neo-liberalizm rüzgarıyla önce gazeteciler sendikasızlaştırıldı, sonra havuz gazeteciliği icat edildi. Buradaki havuz gazeteciliği, son yıllarda kullanılan havuz medyası kavramından farklı. Gülcan Seçkin, doktora tezinde havuz gazeteciliğini şöyle tanımlıyor: "Gazeteler, dergi grubu, haber ajansı, televizyon, elektronik gazeteler, haber siteleri gibi birden çok yayın organının sahibi medya grupları bu kurumların hepsini de buluşturan ortak haber havuzu uygulamasına giderek sahibi oldukları tüm yayın organlarına buradan haber servisi yapmaktadır. Kullanılan gelişmiş iletişim ve enformasyon teknolojileri medya grubunda çalışan muhabirlerin yaptığı haberlerin hızla ve kolayca ortak havuza akmasını sağlamaktadır." Yani medya grupları ortak haber havuzu oluşturup, muhabirden tasarruf etme yolu gittiler. Sonuçta aynı haberin grubun farklı yayın organlarında yayımlanmaya başladığını gördük.
Peki, teknolojiye durmadan yatırım yapıp muhabire köle muamelesi çeken, düşük ücret ödeyen, yetmedi en ufak krizde işten atmaya muhabirlerden başlayan gazeteler bugün ne durumda?
Gazete tirajlarını haftalık olarak yayımlayan medyatava.com'a göre, 24-30 Temmuz 2017 tarihleri arasında ulusal gazetelerin toplam tirajı 3.242.425. Aynı dönemde 2016 rakamları, 3.443.846. 2015'te aynı dönemde ortalama günlük tiraj 4.403.486. Bu verilere göre, toplam tirajlarda 2015'ten 2017'ye yüzde 27'lik bir azalma söz konusu.
Daha kesin rakamlar veren TÜİK verilerine bakalım. TÜİK istatistiklerine göre, 2012 ile 2016 arasında yerel yayımlanan 492, bölgesel yayımlanan 36 ve ulusal yayımlanan 17 gazete kapanmış.
Tirajlar açısından bakarsak, 2012'den 2016'ya yıllık toplam gazete tirajlarında yüzde 25'lik bir düşüş söz konusu. Bu düşüşü tek başına internetle açıklamak mümkün değil. Demek ki, gazete sektöründe doğru gitmeyen şeyler var. Bunun nedenleri üzerinde ayrıca durmak gerekir.
Robot gazeteciler dönemi
Hürriyet gazetesinde 1Ağustos 2017 tarihli, "Robot gazeteciler geliyor, ayda 30 bin haber yapacak!" başlığıyla sunulan haber sanki robot gazetecilerin halihazırda haber üretmediği izlenimi sunuyor. Haberin girişinde şu ifadeler yer alıyor: "Otomasyon dünyayı yavaş yavaş eline geçirirken hala insan odaklı meslekler varlığını sürdürmeye çalışıyor. Robotların yapamayacağı iddia edilen mesleklerden biri ise gazetecilik idi. Fakat Google’ın finanse ettiği RADAR projesiyle yaratılacak yapay zekanın ayda 30 bin rutin haber üretmesi bekleniyor." Habere göre, 2018'de devreye girmesi planlanan proje kapsamında futbol maçı sonuçları ve şirket bilançoları gibi rutin içeriklerin otomatik olarak oluşturulması söz konusu olacakmış. İyi de bu yeni bir şey değil ki. Robotlar zaten yıllardır haber üretimi yapıyorlar. Associated Press, Forbes, ProPublica, Los Angeles Times ve Yahoo robot gazetecilerle haber üreten öncü kuruluşlar.
Associated Press, Automated Insights şirketinin geliştirdiği Wordsmith programıyla üretilen ticari bilanço haberlerini kullanıyor. Wordsmith oldukça iddialı bir program: "Wordsmith is a natural language generation (NLG) engine that lets you turn data into text at any scale and in any format or language." (Wordsmith, istenilen ölçekte, formatta ya da dilde verileri metinlere dönüştüren bir doğal dil üretim makinesidir.)
Robot gazeteciler konusu Türkiye için yeni ve hatta henüz pek bilinmeyen bir konu. Bu konuda Funda Başaran güzel bir yazı yazmış halihazırda. Bilge Narin de, "Robot gazetecilik yayılıyor: İnsan gazetecilerin sonu mu?" başlıklı yazısında hem gelişmeleri özetlemiş hem de geleceğe dönük çıkarımlarda bulunmuş. Konuya ilgi duyanlar, linklerden yazılara ulaşabilirler.
Robot gazeteciler daha ayrıntılı ve derinlemesine haber yazamaz mı?
1 saniyede haber yazmak
Son yıllarda robot teknolojisi ve yapay zeka konularında büyük sıçrama yapan Çin'de bir gazetede çalışmaya başlayan robot ilk haberini yazmış. Peki bunun ne özelliği haber olmayı hak etmiş derseniz, o da şudur. Bu robot, yerel bir bahar şenliği etkinliğine yönelik 300 karakterden oluşan bir haberi bir saniye içinde yazmayı başarmış. Evet yanlış okumadınız, sadece bir saniye içinde. Haberde Pekin Üniversitesi profesörü Wan Xiaojun'un değerlendirmeleri de var. Profesör Xiaojun robotların gazetecilere göre çok daha güçlü bir veri analiz kapasitesine sahip olduklarını ve çok daha hızlı haber yazabildiklerini, ancak hiçbir zaman insan gazetecilerin yerini alamayacaklarını söylemiş. Gerekçe olarak da röportaj yapamamalarını, sorular soramamalarını ve diğer gazetecilik gereklerini yerine getirememelerini göstermiş. Washington Post gazetesi, bu otomasyon sistemi ile daha fazla okur kazanmayı hedefliyor. Az sayıda ve emek-yoğun haberlerle daha büyük bir kitleye ulaşmak yerine, çok sayıda haberle küçük küçük kitleleri yakalamak istiyorlar.
Akademik çalışmalar
Robot gazeteciler konusu epeydir akademik çalışmaların ilgi alanında. Bu konuda epey makale yayımlandı. Benim en çok ilgimi çeken makale, Christer Clerwall'un "Enter the Robot Journalist" isimli makalesi. Clerwall, 46 kişilik küçük bir örneklem kullanarak robot gazeteci tarafından yazılmış bir spor haberiyle insan gazeteci tarafından yazılmış bir spor haberini karşılaştırmış. Aşağıdaki tabloda iki haberin nasıl algılandığına ilişkin karşılaştırmalar yer alıyor.
Tablo'ya göre, insan gazeteci tarafından yazılan haber daha tutarlı, daha iyi yazılmış, daha açık ve anlaşılır, daha okuması zevkli bulunurken; robot gazeteci tarafından yazılmış haber daha betimleyici, daha bilgilendirici, daha sıkıcı, daha doğru, daha güvenilir ve daha nesnel bulunmuş. Elbette örneklemin küçük olması önemli bir sorun. Ayrıca haberin konusunun farklı olması da bir başka sorun. Yine de bize bir fikir veriyor. Robot gazeteciler verilerden hareket ettikleri için daha doğru ve daha güvenilir haberler yazabilecek kapasitedeler; taraf tutmaları, verileri yanlış okumaları gibi bir sorun da söz konusu değil.
Robot gazeteciler hata yapmaz mı?
Los Angeles Times gazetesi, depremle ilgili haberlerini yazan Quakebot isimli bir robot kullanıyor. Bu robot sayesinde, gazete 2014'teki depremi ilk haber yapan gazete olmuş (Yazının içinde robot gazeteci tarafından yazılmış deprem haberi de yer alıyor). Sistem basit aslında. Quakebot bilgileri US Geological Survey isimli deprem araştırma merkezinin web sitesinden alıyor ve haberleştiriyor. Peki ya yanlış bilgi alırsa? Quakebot 2017 yılında, Santa Barbara bölgesinde saat 16.51'de 6.8 şidetinde deprem kaydedildi şeklinde tweet atınca ortalık karışmış biraz, çünkü deprem falan yokmuş. Robot gazeteci, 1925'te meydana gelen depremin haberini yapmış. Bu karışklığın nedenine gelince, robotun bilgi aldığı deprem araştırma merkezindeki bir görevli bilgileri güncellerken yanlışlıkla bir deprem uyarısı göndermiş. Robot da uyarıyı alır almaz haberini yapmış. Bu elbette robotun hatası değil, ancak gazetecilikte bilgiyi teyit etmek diye de bir şey var değil mi?
Robot gazeteciler çoğaldıkça insan gazetecilere gerek kalmayacak!
Funda Başaran, yukarıda değindiğim yazısında, robot gazetecilerle ilgili yorumları iyimser yorumlar ve kötümser yorumlar şeklinde ikiye ayırıyor. İyimser yorumlara göre, robot gazeteciler ham verileri standart haberlere dönüştürmeyi gerektiren rutin haberleri yapacakları için insan gazetecilere daha çok zaman kalacak ve daha iyi haberler yapabilecekler. Kötümser yorumlara göre ise maliyetleri azaltmak isteyen medya kuruluşları robot gazetecileri tercih edecekler ve insan gazeteciler işsiz kalacak. Açıkçası ben de kötümser yorum yapanlar arasındayım. Türkiye'de medya kuruluşlarının daha iyi haber peşinde koşacak gazeteci aradıklarını düşünmüyorum. Belki de ben yanılıyorumdur ve Bilge Narin'in de yazdığı gibi, "gazetecilerin rutin görevleri otomatikleştikçe; yaratıcılık, analitik yetenekler ve kişilik gibi insana özgü niteliklerin daha fazla ön plana çıkacağı" bir gazetecilik de mümkün olabilir.
Robot gazetecilerle ilgili tartışmalar şimdilik insan gazetecilerin lehine sonuçlanıyor. Gelecekte neler olacağını bugünden kestirmek mümkün değil. Ama şurası açık. Eğer gazeteciler daha iyi araştırılmış, okuması zevkli, bilgilendirici haberler yazmadıkça gazeteleri ha robot gazeteciler çıkarmış ha insan gazeteciler, pek bir şey farketmiyor.
Bakalım Türk medyasında robot gazeteciliğe ilk yatırımı hangi medya kuruluşu yapacak?
Gazete tirajlarını haftalık olarak yayımlayan medyatava.com'a göre, 24-30 Temmuz 2017 tarihleri arasında ulusal gazetelerin toplam tirajı 3.242.425. Aynı dönemde 2016 rakamları, 3.443.846. 2015'te aynı dönemde ortalama günlük tiraj 4.403.486. Bu verilere göre, toplam tirajlarda 2015'ten 2017'ye yüzde 27'lik bir azalma söz konusu.
Daha kesin rakamlar veren TÜİK verilerine bakalım. TÜİK istatistiklerine göre, 2012 ile 2016 arasında yerel yayımlanan 492, bölgesel yayımlanan 36 ve ulusal yayımlanan 17 gazete kapanmış.
Tirajlar açısından bakarsak, 2012'den 2016'ya yıllık toplam gazete tirajlarında yüzde 25'lik bir düşüş söz konusu. Bu düşüşü tek başına internetle açıklamak mümkün değil. Demek ki, gazete sektöründe doğru gitmeyen şeyler var. Bunun nedenleri üzerinde ayrıca durmak gerekir.
Robot gazeteciler dönemi
Hürriyet gazetesinde 1Ağustos 2017 tarihli, "Robot gazeteciler geliyor, ayda 30 bin haber yapacak!" başlığıyla sunulan haber sanki robot gazetecilerin halihazırda haber üretmediği izlenimi sunuyor. Haberin girişinde şu ifadeler yer alıyor: "Otomasyon dünyayı yavaş yavaş eline geçirirken hala insan odaklı meslekler varlığını sürdürmeye çalışıyor. Robotların yapamayacağı iddia edilen mesleklerden biri ise gazetecilik idi. Fakat Google’ın finanse ettiği RADAR projesiyle yaratılacak yapay zekanın ayda 30 bin rutin haber üretmesi bekleniyor." Habere göre, 2018'de devreye girmesi planlanan proje kapsamında futbol maçı sonuçları ve şirket bilançoları gibi rutin içeriklerin otomatik olarak oluşturulması söz konusu olacakmış. İyi de bu yeni bir şey değil ki. Robotlar zaten yıllardır haber üretimi yapıyorlar. Associated Press, Forbes, ProPublica, Los Angeles Times ve Yahoo robot gazetecilerle haber üreten öncü kuruluşlar.
Associated Press, Automated Insights şirketinin geliştirdiği Wordsmith programıyla üretilen ticari bilanço haberlerini kullanıyor. Wordsmith oldukça iddialı bir program: "Wordsmith is a natural language generation (NLG) engine that lets you turn data into text at any scale and in any format or language." (Wordsmith, istenilen ölçekte, formatta ya da dilde verileri metinlere dönüştüren bir doğal dil üretim makinesidir.)
Robot gazeteciler konusu Türkiye için yeni ve hatta henüz pek bilinmeyen bir konu. Bu konuda Funda Başaran güzel bir yazı yazmış halihazırda. Bilge Narin de, "Robot gazetecilik yayılıyor: İnsan gazetecilerin sonu mu?" başlıklı yazısında hem gelişmeleri özetlemiş hem de geleceğe dönük çıkarımlarda bulunmuş. Konuya ilgi duyanlar, linklerden yazılara ulaşabilirler.
Robot gazeteciler daha ayrıntılı ve derinlemesine haber yazamaz mı?
Medya kuruluşlarının kullandığı robot gazeteciler genelde verilere dayalı haberler yazabiliyorlar. Ancak eğer editörler iyi haber şablonları ve anahtar sözcükler üretebilirse, robot gazeteciler de bu şablonları ve anahtar sözcükleri kullanarak daha derinlemesine haberler yapabilir. Bir örneğini Washington Post halihazırda gerçekleştiriyor. Heliograf adını verdikleri robot gazetecinin bir bölgenin seçim sonuçlarına ilişkin haberini insan gazetecinin yazdığı haberden ayırt edebilmek neredeyse imkansız.
Son yıllarda robot teknolojisi ve yapay zeka konularında büyük sıçrama yapan Çin'de bir gazetede çalışmaya başlayan robot ilk haberini yazmış. Peki bunun ne özelliği haber olmayı hak etmiş derseniz, o da şudur. Bu robot, yerel bir bahar şenliği etkinliğine yönelik 300 karakterden oluşan bir haberi bir saniye içinde yazmayı başarmış. Evet yanlış okumadınız, sadece bir saniye içinde. Haberde Pekin Üniversitesi profesörü Wan Xiaojun'un değerlendirmeleri de var. Profesör Xiaojun robotların gazetecilere göre çok daha güçlü bir veri analiz kapasitesine sahip olduklarını ve çok daha hızlı haber yazabildiklerini, ancak hiçbir zaman insan gazetecilerin yerini alamayacaklarını söylemiş. Gerekçe olarak da röportaj yapamamalarını, sorular soramamalarını ve diğer gazetecilik gereklerini yerine getirememelerini göstermiş. Washington Post gazetesi, bu otomasyon sistemi ile daha fazla okur kazanmayı hedefliyor. Az sayıda ve emek-yoğun haberlerle daha büyük bir kitleye ulaşmak yerine, çok sayıda haberle küçük küçük kitleleri yakalamak istiyorlar.
Akademik çalışmalar
Robot gazeteciler konusu epeydir akademik çalışmaların ilgi alanında. Bu konuda epey makale yayımlandı. Benim en çok ilgimi çeken makale, Christer Clerwall'un "Enter the Robot Journalist" isimli makalesi. Clerwall, 46 kişilik küçük bir örneklem kullanarak robot gazeteci tarafından yazılmış bir spor haberiyle insan gazeteci tarafından yazılmış bir spor haberini karşılaştırmış. Aşağıdaki tabloda iki haberin nasıl algılandığına ilişkin karşılaştırmalar yer alıyor.
Tablo'ya göre, insan gazeteci tarafından yazılan haber daha tutarlı, daha iyi yazılmış, daha açık ve anlaşılır, daha okuması zevkli bulunurken; robot gazeteci tarafından yazılmış haber daha betimleyici, daha bilgilendirici, daha sıkıcı, daha doğru, daha güvenilir ve daha nesnel bulunmuş. Elbette örneklemin küçük olması önemli bir sorun. Ayrıca haberin konusunun farklı olması da bir başka sorun. Yine de bize bir fikir veriyor. Robot gazeteciler verilerden hareket ettikleri için daha doğru ve daha güvenilir haberler yazabilecek kapasitedeler; taraf tutmaları, verileri yanlış okumaları gibi bir sorun da söz konusu değil.
Robot gazeteciler hata yapmaz mı?
Los Angeles Times gazetesi, depremle ilgili haberlerini yazan Quakebot isimli bir robot kullanıyor. Bu robot sayesinde, gazete 2014'teki depremi ilk haber yapan gazete olmuş (Yazının içinde robot gazeteci tarafından yazılmış deprem haberi de yer alıyor). Sistem basit aslında. Quakebot bilgileri US Geological Survey isimli deprem araştırma merkezinin web sitesinden alıyor ve haberleştiriyor. Peki ya yanlış bilgi alırsa? Quakebot 2017 yılında, Santa Barbara bölgesinde saat 16.51'de 6.8 şidetinde deprem kaydedildi şeklinde tweet atınca ortalık karışmış biraz, çünkü deprem falan yokmuş. Robot gazeteci, 1925'te meydana gelen depremin haberini yapmış. Bu karışklığın nedenine gelince, robotun bilgi aldığı deprem araştırma merkezindeki bir görevli bilgileri güncellerken yanlışlıkla bir deprem uyarısı göndermiş. Robot da uyarıyı alır almaz haberini yapmış. Bu elbette robotun hatası değil, ancak gazetecilikte bilgiyi teyit etmek diye de bir şey var değil mi?
Robot gazeteciler çoğaldıkça insan gazetecilere gerek kalmayacak!
Funda Başaran, yukarıda değindiğim yazısında, robot gazetecilerle ilgili yorumları iyimser yorumlar ve kötümser yorumlar şeklinde ikiye ayırıyor. İyimser yorumlara göre, robot gazeteciler ham verileri standart haberlere dönüştürmeyi gerektiren rutin haberleri yapacakları için insan gazetecilere daha çok zaman kalacak ve daha iyi haberler yapabilecekler. Kötümser yorumlara göre ise maliyetleri azaltmak isteyen medya kuruluşları robot gazetecileri tercih edecekler ve insan gazeteciler işsiz kalacak. Açıkçası ben de kötümser yorum yapanlar arasındayım. Türkiye'de medya kuruluşlarının daha iyi haber peşinde koşacak gazeteci aradıklarını düşünmüyorum. Belki de ben yanılıyorumdur ve Bilge Narin'in de yazdığı gibi, "gazetecilerin rutin görevleri otomatikleştikçe; yaratıcılık, analitik yetenekler ve kişilik gibi insana özgü niteliklerin daha fazla ön plana çıkacağı" bir gazetecilik de mümkün olabilir.
Robot gazetecilerle ilgili tartışmalar şimdilik insan gazetecilerin lehine sonuçlanıyor. Gelecekte neler olacağını bugünden kestirmek mümkün değil. Ama şurası açık. Eğer gazeteciler daha iyi araştırılmış, okuması zevkli, bilgilendirici haberler yazmadıkça gazeteleri ha robot gazeteciler çıkarmış ha insan gazeteciler, pek bir şey farketmiyor.
Bakalım Türk medyasında robot gazeteciliğe ilk yatırımı hangi medya kuruluşu yapacak?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder